Polska Muzeum w Domu Turka

Za projekt przebudowy, rozbudowy i adaptacji zabytkowej kamienicy na miejsce pamięci odpowiada pracownia architektoniczna Tremend. Jak wyznają architekci, główną ideą projektową było stworzenie przestrzeni, która przywróci należytą pamięć ofiarom Obławy Augustowskiej, przy jednoczesnym pełnym poszanowaniu dla historycznej wartości zabytku.

Kamienica, pochodząca najprawdopodobniej z 1900 roku wzięła swoją nazwę od popularnej wśród mieszkańców Augustowa cukierni „Ankara”, która mieściła się w niej w latach 30. XX wieku. Cukiernia prowadzona była przez Kamila Tiakosza, imigranta bośniackiego pochodzenia i muzułmanina, nazywanego potocznie „Turkiem”. W 1940 roku kamienica została zajęta przez NKWD, a od 1945 do 1956 roku w budynku swoją siedzibę miał Powiatowy Urząd Bezpieczeństwa Publicznego. W okresie tym w podziemiach budynku funkcjonował areszt, w którym dokonywano brutalnych przesłuchiwań oraz tortur, zarówno żołnierzy podziemia niepodległościowego jak i ludności cywilnej. W lipcu 1945 roku w Domu Turka uwięziono zatrzymanych w czasie Obławy Augustowskiej. Będący świadkiem tragicznych wydarzeń budynek zapisał się w pamięci mieszkańców regionu jako symbol terroru, cierpienia i represji. W 2021 roku podupadająca kamienica została zakupiona przez Instytut Solidarności i Męstwa im. Witolda Pileckiego. Z inicjatywy instytutu odrestaurowany Dom Turka ma stać się siedzibą Domu Pamięci Obławy Augustowskiej – placówki muzealnej upamiętniającej największą zbrodnię na Polakach po II wojnie światowej, a także opowiadającą dzieje Augustowa i Suwalszczyzny.

Dom Turka to miejsce naznaczone historią – świadek dramatycznych wydarzeń, których pamięć powinna trwać. W procesie projektowania staraliśmy się oddać hołd ofiarom i stworzyć przestrzeń refleksji. Pomogą w tym współczesne rozwiązania architektoniczne, dzięki którym przestrzeń muzeum będzie skłaniać do zadumy – tłumaczy Magdalena Federowicz-Boule, założycielka pracowni Tremend.

Projekt przebudowy zakłada zachowanie oryginalnej, historycznej bryły budynku z uwzględnieniem subtelnych zmian, które poprawiają jego funkcjonalność muzealną. Wnętrza zostały zaadaptowane na potrzeby nowoczesnych wystaw, przy jednoczesnym zachowaniu autentycznych elementów, takich jak ślady dawnych cel czy detale architektoniczne. Elementy te były przedmiotem drobiazgowych prac archeologicznych i badawczych w trakcie realizacji inwestycji.

Istotnym elementem całego założenia jest nowa część muzeum, która swoją formą i strukturą nawiązuje do natury i otaczającego krajobrazu Augustowa. Integralną częścią całości jest Mur Pamięci Ofiar Obławy Augustowskiej autorstwa artysty i architekta Tomasza Trzupka, z którym zespół Tremend współpracował również w zakresie wnętrz i instalacji. Mur z nazwiskami ofiar upamiętnia blisko 600 osób zamordowanych w 1945 roku.

Otwarcie muzeum w zmodernizowanym i uzupełnionym o współczesne wątki Domu Turka stanowi krok ku przywróceniu pamięci o ofiarach Obławy Augustowskiej i oddaniu im należnego hołdu. Przebudowa tego historycznego budynku to nie tylko akt konserwatorski, ale przede wszystkim świadectwo dbałości o prawdę historyczną i narodową tożsamość – podkreśla Grzegorz Szymański z zespołu Tremend.

Jak informuje Instytut Pileckiego, zgodnie z planem muzeum ma zostać oddane dla publiczności w lipcu tego roku, przy okazji obchodów 80. rocznicy Obławy Augustowskiej.