Polska Upały globalnym wyzwaniem dla miast

Rekordowe temperatury globalnym wyzwaniem

Rok 2024 zapisał się w historii licznymi katastrofami naturalnymi, od niszczycielskich pożarów i burz po ekstremalne upały. Polska i Hiszpania zmagały się z dotkliwymi powodziami, huragan Helene uderzył w południowo-wschodnie Stany Zjednoczone, a Grecja doświadczyła najgorętszego lata w swojej historii pomiarów meteorologicznych. Globalnie, był to najgorętszy rok w historii, w którym średnia temperatura po raz pierwszy przekroczyła o 1.5°C poziom z czasów przedprzemysłowych. Przekroczenie tego krytycznego progu oznacza, że skutki zmian klimatu stają się coraz bardziej nieprzewidywalne.

Globalne temperatury osiągają rekordowe poziomy, a miasta są szczególnie narażone na ekstremalne zjawiska cieplne. Adaptacja miast i budynków do tych zmian jest kluczowa, niezależnie od pory roku – podkreśla Ilona Otoka, dyrektorka działu ESG & Sustainability w Savills Polska.

Skandynawscy liderzy odporności na upały

W indeksie City Heat Resilience Index sklasyfikowano 30 miast na całym świecie pod kątem ich odporności na ekstremalne upały. W pierwszej trójce miast wyróżniających się najniższym ryzykiem znajdują się miasta skandynawskie – Helsinki, Kopenhaga i Sztokholm. Oprócz specyfiki wynikającej z położenia geograficznego, miasta te posiadają strategiczne i wieloletnie plany adaptacji do zmian klimatu. Ich strategie są kompleksowe, obejmują zarówno działania infrastrukturalne, jak i społeczne, oraz są regularnie aktualizowane i monitorowane. Miasta te należą do europejskich i światowych liderów w zakresie adaptacji miejskiej do skutków zmian klimatu, stawiając na innowacje, współpracę oraz integrację adaptacji z całościowym rozwojem miejskim.

Skala wzrostu temperatur w miastach

Raport Savills pokazał, że w 2023 roku aż 60 proc. analizowanych miast doświadczyło temperatur przekraczających średnie sezonowe o ponad 15°C, a połowa z nich zmagała się z ponad 50 dniami z temperaturą powyżej 30°C. Ten niepokojący trend wyraźnie wskazuje na pilną potrzebę dostosowania strategii urbanistycznych w celu skutecznego ograniczenia ryzyka i zarządzania skutkami upałów przez cały rok.

Jak miasta mogą się ochłodzić?

Kluczowe jest, aby miasta wdrażały kompleksowe strategie adaptacji do zmian klimatu. W budynkach należy stosować rozwiązania takie jak naturalne zacienianie i materiały budowlane odbijające promienie słoneczne. Niezwykle ważne jest zachowanie i powiększanie terenów zielonych. Strategie projektowania pasywnego mogą skutecznie ograniczyć nagrzewanie budynków i zmniejszyć zapotrzebowanie na klimatyzację. Intensywna praca klimatyzacji podczas fal upałów prowadzi do zwiększonej emisji ciepła i gazów cieplarnianych, co pogłębia efekt miejskich wysp ciepła.

Transformacja strategii urbanistycznych jest niezbędna, aby miasta mogły sprostać coraz częstszym falom ekstremalnych upałów. To kluczowe nie tylko dla komfortu mieszkańców, ale także dla ochrony zdrowia publicznego i infrastruktury miejskiej. W obliczu nasilających się zmian klimatycznych, zrównoważony rozwój miast, integrujący strategie odporności na te zmiany, musi stać się integralną codziennych decyzji – podkreśla Ilona Otoka.

Rola zielonej i niebieskiej infrastruktury w walce z upałami

Raport Savills podkreśla znaczenie zielonej i niebieskiej infrastruktury, przestrzeni odbijających światło materiałów budowlanych oraz energooszczędnych rozwiązań. Zielone przestrzenie, z ang. green spaces, obejmują tereny zielone, takie jak parki, skwery, lasy miejskie, ogrody, zielone dachy i inne obszary pokryte roślinnością zaś niebieskie przestrzenie z ang. blue spaces, to obszary związane z wodą, jak rzeki, jeziora, stawy, fontanny, zbiorniki wodne oraz inne elementy wodne w miastach.

Przykłady skutecznych rozwiązań miejskich

Przykładem wdrażania takich działań na poziomie miejskim jest Los Angeles, gdzie zastosowanie odblaskowych powłok na ulicach obniżyło temperaturę przy powierzchni o 9°C. Z kolei w Seulu w 2005 roku zakończono prace przy odtworzeniu strumienia Cheonggyecheon, który od lat 50. XX był przykryty drogą, a następnie autostradą. Po jej usunięciu i przywróceniu naturalnego cieku wodnego miastu temperatury otoczenia obniżyły się o blisko 6°C, a dodatkowo projekt przyniósł dodatkowe korzyści: poprawę jakości powietrza, wzrost bioróżnorodności, rozwój terenów zielonych, infrastruktury pieszo-rowerowej, a także ożywienie społeczne okolicznych dzielnic. Dziś Cheonggyecheon to symbol udanej rewitalizacji miejskiej, który jest jedną z największych atrakcji turystycznych Seulu.
Szczególnie ważne w walce z miejskimi upałami okazują się przestrzenie między budynkami i ich zagospodarowanie. Przemyślany układ urbanistyczny oraz zieleń odgrywają istotną rolę w kształtowaniu mikroklimatu miejskiego. Różnorodna zabudowa i nieregularny układ ulic mogą poprawiać cyrkulację powietrza w mieście, co zapobiega tworzeniu się „wysp ciepła” i wspiera naturalne chłodzenie. Roślinność, szczególnie drzewa, działają jak naturalny klimatyzator, obniżając temperaturę otoczenia. Zieleń redukuje też negatywne skutki promieniowania słonecznego.

Wpływ ekstremalnych upałów na rynek nieruchomości

Badania pokazują, że ekstremalne upały mają nie tylko wpływ na komfort życia, ale także poważne konsekwencje ekonomiczne, zdrowotne i społeczne. Zróżnicowanie wysokości budynków, mikrostrefy klimatyczne jak np. pasy przewietrzające, korytarze ekologiczne w planach zagospodarowania przestrzennego oraz uwzględnianie lokalnych warunków w projektowaniu nowych inwestycji może wspierać cyrkulację powietrza i redukcję efektu miejskich wysp ciepła – dodaje Ilona Otoka.

Przykłady miejskich strategii adaptacyjnych

Wiele miast na świecie podejmuje już konkretne działania w odpowiedzi na rosnące temperatury. Kopenhaga, uznawana za lidera w adaptacji do zmian klimatu, po powodziach w 2011 roku wdrożyła ambitny Plan Adaptacji, obejmujący ponad 300 projektów infrastrukturalnych. Kluczowe są w nim „zielono-niebieskie” rozwiązania, takie jak zielone ulice, parki retencyjne i podziemne tunele, które są tańsze i bardziej elastyczne niż tradycyjna kanalizacja, a jednocześnie poprawiają jakość życia i bioróżnorodność. Helsinki z kolei mapują zagrożenia związane z podnoszeniem się poziomu morza i prowadzą kompleksową politykę klimatyczną, opartą na innowacyjnych rozwiązaniach testowanych we współpracy z mieszkańcami i przedsiębiorcami. Miasto stawia na zielone dachy, ogrody deszczowe i permeabilne (przepuszczalne, poprawiające retencję) nawierzchnie.

Konsekwencje braku polityki klimatycznej i przyszłe wyzwania

Brak zdecydowanej polityki klimatycznej w miastach narażonych na ekstremalne upały może znacząco obniżyć ich atrakcyjność dla mieszkańców, pracowników i inwestorów. W obliczu prognozowanego wzrostu globalnych temperatur, presja na tworzenie klimatycznie responsywnych polityk miejskich będzie stale rosła. Indeks City Heat Resilience Index zawarty w raporcie Impacts jednoznacznie wskazuje, że skuteczne zarządzanie problemem ekstremalnych temperatur wymaga pilnego wdrażania działań adaptacyjnych, niezbędnych dla miast, społeczności i branży nieruchomości, w celu minimalizowania ryzyka i zapewnienia zrównoważonego rozwoju.