Bliźniacze wieże – bliźniacze miasta?

Nie można powiedzieć, by proces zatwierdzenia projektu odbudowy zniszczonej dzielnicy miasta był jednomyślny czy budujący. Już kilka miesięcy po atakach ówczesny gubernator stanu Nowy Jork, George Pataki, wraz z burmistrzem miasta Nowy Jork, Rudolphem Giulianim, założyli Lower Manhattan Development Corporation, która miała w formie dopłat rządowych przeznaczyć 10 mld dolarów na projekt odbudowy. George Pataki, który później przejął cały proces, podjął też znamienną decyzję zakazującą budowy czegokolwiek w miejscu, w którym stały dwie zniszczone wieże. Obszar ten, według jego słów, miał na zawsze pozostać miejscem pamięci poświęconym prawie 3 tysiącom ofiar. Powyższe stało się założeniem konkursu architektonicznego, którego celem było wyłonienie projektu odrodzonego WTC – konkursu, który wkrótce stał się terenem zaciekłej walki między dwoma projektami. Jeden z nich przewidywał budowę konstrukcji przypominającej kratownicę, zawieszonej ponad miejscem, w którym znajdowały się zawalone wieże. Miały się tam znaleźć muzea, teatry oraz obiekty konferencyjne. Była to propozycja zespołu z Rafaelem Viñoly oraz Frederikiem Schwartzem na czele. Druga wersja przewidywała realizację szeregu budynków, z wyłączeniem budowy na lub ponad lokalizacją dawnych wież, jednak zdominowanych przez „postrzępiony” centralny wieżowiec (pod nazwą The Freedom Tower) z wysuniętą ku górze iglicą po jednej stronie. Ideą tego projektu było odwzorowanie postury Statuy Wolności – pierwszego obiektu, jaki w Nowym Jorku zobaczył autor tej koncepcji, architekt Daniel Libeskind, który przypłynął tu z Polski statkiem pod koniec lat 50. ubiegłego wieku. Projekt nowego World Trade Center zakładał stworzenie miejsca pamięci, w którym znalazłyby się ogrody, nowa stacja metra i węzeł komunikacyjny. Wokół nich uderzające, „postrzępione” budynki byłyby ustawione w sposób zapewniający oświetlenie miejsca pamięci w każdą rocznicę, w porze ataków. Zarówno ta propozycja, jak i jej główna kontrpropozycja zakładały, że miejsce stanie się przestrzenią publiczną, a nie korporacyjną. Pojawiły się jednak trwające kilka lat spory dotyczące wyboru koncepcji. Choć 1WTC jest w końcu – po kilkunastu latach konfliktów – niemal gotowe, los pozostałej części planów odbudowy pozostaje niepewny. Ukończono tylko 7WTC oraz 4WTC, a z powodu braku środków finansowych prace nad zaprojektowanym przez Richarda Rogersa 3WTC wstrzymano po wybudowaniu ośmiu kondygnacji. 2WTC może nigdy nie powstać, a węzeł komunikacyjny nie został ukończony. Duża część spośród miliardów środków publicznych wpompowanych w projekt odbudowy zniknęła w kieszeniach deweloperów realizujących projekty bardziej komercyjne niż publiczne – i wszystko, co pozostało, to niewielka liczba ładnych, lecz mało spektakularnych biurowców. Mimo wszystko nowojorczycy, jak się zdaje, coraz cieplej spoglądają na lśniącą iglicę, która dziś wypełnia lukę w panoramie miasta, a wszystko wydaje się zmierzać do zaleczenia traumy spowodowanej przez wydarzenia pamiętnego dnia 2001 roku. Powinni to szczególnie dobrze rozumieć mieszkańcy Warszawy – miasta zrujnowanego w czasie II wojny światowej, którego powojenne blizny stopniowo znikały – nie zawsze pod budynkami i przestrzeniami publicznymi, często pod licznymi obiektami komercyjnymi. Tak jest zawsze od czasu nastania wolnego rynku w świecie zachodnim – i może to stanowi najbardziej trwały pomnik obrony naszych demokracji przed bardziej agresywnymi i autokratycznymi ideologiami: zamiast budować ogromne, bezcelowe projekty, lepiej wypracowywać od podstaw skromniejsze, bardziej eleganckie i autentyczne rozwiązania. ν